Samenvatting

Net als in 2020 had corona in 2021 enorme invloed op Utrecht. Daardoor werd ook de uitvoering van de programmabegroting bemoeilijkt. Al bij de vaststelling van de begroting was er weinig ruimte voor nieuw beleid. Het accent lag op het realiseren van vastgesteld beleid, inclusief de maatregelenpakketten corona om ondernemingen, huishoudens en individuele Utrechters de nodige ondersteuning te bieden. Dat betekent dat we helaas niet al onze ambities volledig konden waarmaken, onder meer waar het ging om veiligheid en specialistische jeugdzorgen de voorbereiding en uitvoering van diverse projecten.

Ruimtelijke ontwikkeling, Wonen en Erfgoed
Utrecht telt in 2040 naar verwachting ongeveer 455.000 inwoners, dat is een groei van bijna 100.000. Daarvoor zijn zo’n 60.000 extra woningen en 70.000 arbeidsplaatsen nodig. In 2021 werden ruim 3.000 woningen opgeleverd. Daarnaast zijn 2.900 woningen in aanbouw genomen waarvan ruim de helft in het betaalbare segment (huur en koop).
De taakstelling voor huisvesting van statushouders is in 2021 verdubbeld, waardoor er minder aanbod was voor andere voorrangsgroepen.
De gemeenteraad stelde de Ruimtelijke Strategie Utrecht 2040 (RSU) vast. Daarin staat hoe we de ontwikkeling van de stad gebruiken voor het stimuleren van een gezond stedelijk leven. Een kwalitatief goede openbare ruimte is hierbij van groot belang, met voldoende groen, ontmoetingsmogelijkheden en mogelijkheden tot bewegen. Verder willen het inclusieve karakter van de stad behouden en inzetten op gemengd en betaalbaar wonen, gemengde wijken en voldoende, diverse en hoogwaardige voorzieningen die aansluiten op de behoeften van (toekomstige) bewoners en gebruikers.
Het aantal meldingen van overlast was veel hoger dan begroot. Daardoor konden niet alle meldingen worden opgepakt.

Duurzaamheid
In 2021 hebben we stappen gezet in de richting van een gezond leefklimaat. Met een campagne over houtstook, het verscherpen van de milieuzone en het verplaatsen van de snorfiets naar de rijbaan hebben we de eerste stappen gezet van ons luchtmaatregelenpakket. Er is een visie klimaatadaptatie en een visie water en riolering opgesteld om uitvoering te geven aan de klimaatopgave van de komende jaren. Daarnaast zijn we begonnen aan een visie op het geschikt maken van de ondergrond voor klimaatadaptatie en de energietransitie.
We stimuleerden de circulaire economie bij onze inkoop en aanbestedingen in de ontwikkeling van nieuwe gebieden in de stad. Daarnaast is de Transitievisie Warmte vastgesteld, die ingaat op onze bijdrage aan een klimaatneutrale toekomst. Voor elke buurt in de stad is nu de beoogde warmteoplossing vastgesteld en is aangegeven wanneer welke buurt aan de beurt is.
In 2021 werkten we ook aan de verduurzaming van bedrijven en maatschappelijke instellingen. Er is een start gemaakt met het opzetten van pilots voor bedrijventerreinen, via het Energieloket zijn veel bedrijven verder geholpen met hun verduurzamingsvraag betrokken partijen in het Utrecht Science Park hebben een intentieovereenkomst ondertekend voor een gezamenlijke WKO installatie. Het aantal leningen uit het Energiefonds bleef achter bij de verwachting. Tenslotte heeft de gemeenteraad de Regionale Energiestrategie 1.0 vastgesteld, met afspraken over het verduurzamen van de regionale energievoorziening.

Bereikbaarheid
In 2021 heeft de gemeenteraad de Parkeervisie vastgesteld. Hiermee hebben we een langjarige visie en een beleidskader voor parkeren in de stad. De visie is onderdeel van het Mobiliteitsplan 2040, dat eveneens in 2021 door de raad is vastgesteld. Belangrijke onderdelen van het plan zijn een fijnmazig fietsroutenetwerk, een ‘schaalsprong’ in het OV door de ontwikkeling van een OV-netwerk met Lightrail (het 'wiel met spaken') en een daarbij aansluitend netwerk van knooppunten voor de verschillende soorten verkeer (auto, OV, fiets, lopen). We hebben in beeld gebracht wat de stappen kunnen zijn in de verwezenlijking van het concept ‘wiel met spaken’ en hoe we de (lightrail)lijnen willen inpassen (ondergronds/bovengronds) in de omgeving. Deze aanscherping hebben we ter vaststelling voorgelegd aan de gemeenteraad.
De raad heeft aanbevelingen gedaan voor de verbetering van het programma bereikbaarheid. Het merendeel daarvan is overgenomen en onder andere zichtbaar in de jaarrekening.
Er zijn onder andere door capiteitsgebrek minder projecten in uitvoering en in voorbereiding genomen dan begroot. Dit geldt voor alle deelprogramma’s, met uitzondering van verkeersveiligheid. In 2021 zijn ten slotte vier grote projecten opgeleverd: de herinrichting van Malieblad en Nachtegaalstraat, de spoorondertunneling Locomotiefstraat en de busbaan Dichterswijk.

Openbare Ruimte en Groen
We werkten in 2021 aan onze ambitie: gezond stedelijk leven voor iedereen. Dat leidde tot concrete resultaten. Het programma voor (groot) onderhoud en vervanging hebben we grotendeels gerealiseerd. De uitvoering van projecten werd belemmerd door langere voorbereidingstijd en problemen bij de levering van materialen. Door onderhoud uit te voeren daar waar het hardst nodig was, werkten we zo’n 7 miljoen euro weg van de vastgestelde 50 miljoen euro. We hebben de stad schoon kunnen houden op het afgesproken niveau, mede door nieuwe vrijwilligers. Dat kostte meer moeite (en handhaving) in de parken en in de woongebieden, waar de openbare ruimte intensief werd gebruikt. Daar tegenover stond minder vervuiling in het winkelgebied. We voerden Het Nieuwe Inzamelen verder in en stimuleerden Utrechters om het afval op de juiste wijze aan te bieden. In enkele wijken nam de waardering voor de afvalinzameling af.
We legden meer groen aan, verbeterden groene verbindingen, bevorderden de biodiversiteit en gaven het bestaand groen een impuls. De kwaliteit van het groenbeheer bleef licht onder de norm, door een combinatie van uitval van medewerkers (corona) en groeizaam weer. Als preventieve bestrijding van de eikenprocessierups hebben we ingezet op het gebruiken van natuurlijke vijanden, zoals koolmezen. Daarvoor is meer kruidenrijke onderbeplanting gebruikt en zijn nestkasten geplaatst.
Om in te spelen op klimaatveranderingen, zijn we doorgegaan met het aanpassen van de openbare ruimte en ons water- en rioleringssysteem. We stimuleerden particulieren om hun eigendom groener te maken, onder meer via de subsidieregeling Groene Daken.
We zijn tenslotte gestart met de aanpak voor het behoud, herstel en beheer van de monumentale werven en kelders en het verbeteren van de samenwerking met (kelder) eigenaren. Daarvoor is het programmaplan 'Werk aan de werf' is vastgesteld, dat een looptijd van 30 jaar heeft.
Nieuw beleid is vastgelegd in uiteenlopende visies, onder meer voor klimaatadaptatie en speelruimte in de stad. Eind 2021 hebben we de raad een voorstel gestuurd voor de realisatie van een particuliere Islamitische begraafplaats in Utrecht. Dit is een wens van veel inwoners die we willen ondersteunen.

Economie & Werkgelegenheid
In 2021 werden de verschillen tussen ondernemers steeds groter ten gevolge van de lockdown aan het begin én aan het einde van het jaar. In 2021 had een deel van de Utrechtse ondernemers en instellingen last van de coronamaatregelen, een ander deel kon juist extra groeien. De totale werkgelegenheid groeide weliswaar, maar een aanzienlijk deel van de bestaande banen werd betaald uit nationale steunmaatregelen. Minder bedrijven zijn failliet gegaan dan voorheen, het aantal bedrijven met een hoge schuldenlast steeg flink. Het zakelijk toerisme heeft een enorme dip gekend.

Werk en Inkomen
Ook in coronajaar 2021 hebben we sterk ingezet op het ondersteunen van ondernemers en financieel kwetsbare inwoners, om zoveel mogelijk Utrechters in staat te stellen te kunnen voorzien in eigen levensonderhoud en deel te nemen aan de samenleving. De verwachte toename van aanvragen voor schuldhulpverlening is niet opgetreden. De overcapaciteit die daardoor ontstond hebben we gebruikt om gedupeerden van de toeslagenaffaire te ondersteunen.
Ook tegen de verwachtingen in daalde het aantal huishouders met een bijstandsuitkering met 4,6 % ten opzichte van 2020, onder meer vanwege de steunmaatregelen én de economische groei.
We zien dat met name Utrechters met een minimum inkomen in het laatste kwartaal van 2021 financieel werden geraakt door toenemende inflatie en stijgende lasten. Ter compensatie is een tijdelijke regeling opgezet om de sterk stijgende energierekening via de bijzondere bijstand te compenseren.

Onderwijs
We vinden het belangrijk dat iedereen in Utrecht een gezond leven kan leiden, mee kan en mag doen, zich kan ontwikkelen en de ruimte voelt om zichzelf te zijn. Dit geldt ook voor alle Utrechtse leerlingen en studenten. We weten dat dit voor de één lastiger is dan voor een ander. We zien hierin ook verschillen tussen wijken in de stad. Samen met bewoners, partners en bedrijven werken we aan gelijke kansen en mogelijkheden voor iedereen. De coronapandemie had gevolgen voor het onderwijs. De scholen hadden hun handen vol aan de voortgang van het onderwijs en de steeds veranderende coronamaatregelen. Ondanks dat hebben we met elkaar veel kunnen bereiken. Veel is te danken aan de flexibiliteit van onze partners in de stad, zoals die van het leerlingenvervoer dat ervoor zorgde dat kwetsbare leerlingen tijdens de lockdowns toch naar de noodopvang konden gaan. Helaas hebben we het aantal vacatures in het onderwijs niet kunnen verlagen, mede door de banentoename van het Nationaal Programma Onderwijs. Ook staat de realisatie van onderwijshuisvesting onder druk als gevolg van de stijgende bouwkosten.

Volksgezondheid
De lockdowns hadden invloed op de mentale gezondheid van jongvolwassenen. Daarom zijn we een maatschappelijk debat gestart over stress bij jongeren en hebben we de gezondheidsmonitor jongvolwassenen gepubliceerd. Daarnaast ontwikkelden we verschillende activiteiten en programma’s om deze groep tegemoet te komen. Gezinnen in kwetsbare situaties hebben we extra ondersteund, onder meer via een ouderschapscursus. De noodlocatie voor dakloze mensen met corona bleef ook in 2021 open en speciaal voor deze groep is een vaccinatiecampagne gestart. In het vaccinatieprogramma werkten we intensief samen met de GGDrU.
Ondanks de pandemie hebben we in 2021 toch bijna alle kinderen kunnen zien. Onze grote aandacht ging opnieuw uit naar het verkleinen van gezondheidsverschillen. Dat resulteerde in een special van de Volksgezondheidsmonitor Utrecht. Tenslotte boden we ondersteuning aan groepen inwoners met een gezondheidsachterstand, onder meer senioren in Overvecht die we via het project Doortrappen helpen langer gezond en sociaal actief te blijven.
Helaas heeft de tender Zandpad niet tot een opdracht geleid en is de voorziene gezondheidsdienst-verlening maar ten dele van de grond gekomen

Ondersteuning op maat
Corona had ook in 2021 invloed op de specialistische jeugdzorg. Meer kinderen en gezinnen hadden urgente zorgvragen. Daardoor staat de zorgverlening onder druk (langere trajecten) en hebben we minder kinderen kunnen helpen. We gaven extra financiële steun aan de zorgaanbieders KOOS en Spoor030. Zij boden meer ambulante zorg zodat kinderen thuis konden blijven wonen, maar onze ambitie om 60% van de huisartsenpraktijken een gezinswerker ondersteuning te bieden, hebben we ondanks een toename niet gehaald. Het percentage steeg wel van circa 20% naar ruim 40%.
Met de toenemende vergrijzing, de beweging van wonen in een instelling naar wonen met ondersteuning in een thuissituatie, de groei van de stad én corona steeg het aantal Utrechters dat een beroep doet op zorg en ondersteuning. Ook in 2021 zetten we stappen voor verbetering daarvan. En via het Living Lab zijn 127 woonplekken gerealiseerd voor dakloze Utrechters of bewoners die dakloos dreigden te worden, helaas wel minder dan voorzien.

Veiligheid
Utrecht groeit en de veiligheidsopgaven groeien mee. Dit is zichtbaar bij de aanpak van ondermijnende criminaliteit, maar we zien ook ingewikkelder casuïstiek (op persoonsniveau) in de wijken. Daarnaast stond ook 2021 nog in het teken van corona, waardoor een enorm beroep werd gedaan op de crisis -en piketorganisatie. We hielpen zowel bij het bestrijden van de coronacrisis als het omgaan met de effecten ervan. Daardoor konden we de ambities uit het Integraal Veiligheidsplan 2019 - 2022 maar ten dele waarmaken.

Cultuur
Kunst en cultuur kleuren onze stad. Cultuur verbindt, zet aan het denken, roept emotie op en zorgt voor ontspanning. Ook in 2021 is de culturele sector en daarmee ook de Utrechters hard getroffen door de gevolgen van coronamaatregelen. Zo moesten instellingen dicht, verloren makers steeds meer werk en zegden leden van amateurkunstverenigingen hun lidmaatschap op. Via het herstel- en innovatiepakket hebben we kunstenaars en culturele instellingen extra middelen en ruimte geboden om zich artistiek te ontplooien. Zo kan cultuur een bijdrage blijven leveren aan een levendige stad en het verbinden van Utrechters.

Samenleven en Sport
Buurthuizen en sportaccommodaties zijn ten gevolge van de pandemie regelmatig gesloten voor gebruik en veel activiteiten konden niet doorgaan. DOCK, JoU en SportUtrecht hebben hun activiteiten nog meer dan anders ingezet voor het bereiken van kwetsbare Utrechters. Dankzij het verstevigen van samenwerkingsverbanden lukte het om Utrechters die het nodig hebben een extra steuntje te geven. Via onder meer het maatregelenpakket Essentiële Voorzieningen steunden we instellingen, verenigingen en kleine ondernemers om door de crisis heen te komen en klaar te staan voor bewoners.

Bewoners en Bestuur
Utrechters zetten zich op allerlei manieren in voor elkaar en voor hun omgeving. Meer inwoners participeerden om beleid, plannen of activiteiten van de gemeente te beïnvloeden. De gemeenteraad betrok die inbreng bij het nemen van besluiten, maar kon geen inwoners als gast van de raad uitnodigen. Bewonersavonden, raadsinformatiebijeenkomsten en collegevergaderingen waren noodgedwongen digitaal. Dat werkte niet in alle buurten. Ook bleek het lastig participatie te organiseren bij projecten in de ontwerpfase.  Via de gemeentelijke website en social media hebben we bewoners op de hoogte gehouden van de activiteiten van de raad. Steeds meer mensen wisten die informatie te vinden.
Door effectieve belangenbehartiging voorafgaand aan de formatieonderhandelingen, krijgt Utrecht extra middelen uit het regeerakkoord. Die zijn bestemd voor onder meer woningbouw, het bestrijden van ondermijnende, criminele activiteiten en het lerarentekort.
Op Europees niveau heeft Utrecht zich verbonden aan de Europese Green Deal en op de klimaattop COP26 in Glasgow vroegen we aandacht voor de positie van steden in de klimaattransitie. Door de reisbeperkingen ten gevolge van corona hebben we minder internationale delegaties kunnen ontvangen.
Ondanks de beperkende maatregelen konden we de dienstverlening op peil houden. Wat digitaal kon, deden we ook digitaal. Nieuwe manieren van dienstverlening, als videobellen, het thuisbezorgen van reisdocumenten en de virtuele assistent Gem, zijn reguliere werkwijzen geworden. Maar als dat noodzakelijk was, konden inwoners altijd een afspraak maken op het Stadskantoor of bij een wijkservicepunt. Door de beperkende maatregelen hebben we t het initiatievenfonds niet optimaal kunnen benutten.

Utrechts Vastgoed
Het gemeentelijk vastgoed zetten we in bij de fysieke en maatschappelijke opgaven van een groeiende stad. In 2021 is het Ambitiedocument Maatschappelijke Waarde Vastgoed vastgesteld. De omvang van de gemeentelijke vastgoedportefeuille is ongeveer gelijk gebleven.
Utrecht heeft betrekkelijk weinig leegstand, dat komt overeen met het beeld van voorgaande jaren. De vraag naar locaties hing deels samen met de coronamaatregelen: er was minder vraag naar feest- en vergaderlocaties en meer vraag naar sportmogelijkheden, muziek- en kookstudio’s. Het pakket huursteunmaatregelen, om huurders die omzetverlies leden door corona tegemoet te komen, startte per medio 2020 en is inmiddels een aantal malen verlengd. De uitvoering van een aantal reguliere groot onderhoud of renovatieprojecten met bijbehorende duurzaamheidsmaatregelen is vertraagd.

Bedrijfsvoering
De maatschappelijke opgaven van de stad zijn leidend voor onze organisatie. Externe ontwikkelingen zoals de aanhoudende groei van de stad, krapte op de arbeidsmarkt en corona zorgen voortdurend voor nieuwe uitdagingen. Zo leidt het thuiswerken tot hogere kosten en was veel capaciteit nodig voor crisiscommunicatie. Het meerjarige Programma Versterking Bedrijfsvoering (2019) helpt ons om flexibel mee te bewegen. Drie sturingsmechanismen daarin zijn belangrijk. Ten eerste de nieuwe overheadsystematiek die meebeweegt met een vast percentage van de totale apparaatlasten. Vervolgens hebben we in de programmabegroting 2021 afwegingen gemaakt om ruimte te creëren voor nieuwe werkzaamheden. Ten slotte maken we gebruik van een strategische bedrijfsvoeringsagenda die leidend is bij het kiezen van focusprojecten.

Ieder jaar bij de jaarrekening kijken we terug op onze financiën en beoordelen we ons financiële beleid. In de jaarstukken 2021 leest u hoe we met onze middelen zijn omgegaan; wat we hebben bereikt, wat we daarvoor hebben gedaan, wat dat heeft gekost en wat dat betekent voor onze financiële positie.
De jaarrekening 2021 sluiten we af met een positief saldo van 54,6 miljoen euro. Deze uitkomst heeft een aantal oorzaken. Naast incidentele voordelen en nagekomen inkomsten van het Rijk bestaat het positieve saldo met name uit vertraging van projecten en specifieke corona regelingen. Voor een deel van het resultaat 2021 geldt dat deze middelen beschikbaar moeten blijven voor het hiervoor bestemde doel omdat hier een specifieke bestedingsplicht tegenover staat of verplichtingen voor zijn aangegaan. Om die reden wordt op dit resultaat per saldo 47,5 miljoen euro in mindering gebracht als gevolg van de (technische en beleidsrelevante) bestedings- en dekkingsvoorstellen.
Deze bestedings- en dekkingsvoorstellen worden in een apart raadsvoorstel voorgelegd. Het resultaat 2021 ná de voorgestelde bestedings- en dekkingsvoorstellen komt uit op 7,1 miljoen euro.

De tweede bestuursrapportage 2021 hebben wij opgesteld met peildatum 1 juli 2021. Alle signalen voor wat betreft de ontwikkelingen op het gebied van corona waren op dat moment positief. Helaas verslechterde de situatie in het najaar 2021 en eindigden we 2021 met een lockdown.
Mede hierdoor zijn de ramingen bij de tweede bestuursrapportage toch te rooskleurig geweest en zijn diverse werkzaamheden en projecten vertraagd of hebben uiteindelijk toch geen doorgang gevonden. Ook het ontbreken aan voldoende specialistische capaciteit door een overspannen arbeidsmarkt, heeft ervoor gezorgd dat diverse projecten niet voldoende voortgang konden boeken. Te denken valt hierbij aan de investeringsimpuls Ruimtelijke Strategie Utrecht, diverse projecten binnen bereikbaarheid, onderwijs, openbare ruimte en ICT/HRM projecten. Hierdoor zijn de daarvoor bestemde budgetten niet volledig besteed in 2021 (tezamen ongeveer 21 miljoen euro).

Om de effecten van corona op instellingen en ondernemers te verminderen zijn landelijke (TONK en TOZO) en Utrechtse maatregelen (de corona maatregelenpakketten) ingesteld. De ontvangen uitvoeringskosten van het Rijk voor de TOZO en de TONK hiervoor hebben wij niet geheel hoeven te besteden. Ook hebben we de gelden uit de corona maatregelen pakketten niet geheel uitgegeven. Bij elkaar laat dit voordeel zien in het jaarrekeningresultaat van ongeveer 14 miljoen euro.

Daarnaast waren er diverse financiële meevallers in het tweede half jaar 2021. Zo is bijvoorbeeld het resultaat op de erpachtconversies positiever uitgevallen dan in de tweede bestuursrapportage is geraamd en hebben we per saldo minder besteed aan ondersteuning van inwoners voor beschermd wonen en Wmo. Alle incidentele meevallers hebben gezorgd voor ongeveer 15 miljoen euro resultaat.
Ook hebben we vanuit het Rijk meer geld ontvangen vanuit de september- en decembercirculaire (5 miljoen euro).
Een meer gedetailleerde toelichting over de baten en lasten per programma en de afwijkingen hierin is te vinden bij de Jaarrekening, onderdeel baten en lasten.

Het overzicht van de baten en lasten per programma ziet er als volgt uit: