Duurzaamheid

Utrecht wil vergroenen en verdichten in balans. Duurzaamheid is hier een belangrijke pijler in. In 2021 hebben we grote stappen gezet om een gezond leefklimaat voor Utrecht te creëren. Met een campagne over houtstook, het aanscherpen van de milieuzone en het verplaatsen van de snorfiets naar de rijbaan hebben we uitvoering gegeven aan ons luchtmaatregelenpakket. We krijgen steeds meer te maken met extreem weer: natter, heter en droger. We willen dat de stad goed voorbereid is op deze veranderingen en passen de openbare ruimte hierop aan. Er is een Visie Klimaatadaptatie en een Visie Water en Riolering opgesteld om uitvoering te geven aan de klimaatopgave van de komende jaren. Er is daarnaast een start gemaakt met een Visie op de Ondergrond, om de ondergrond geschikt te maken voor klimaatadaptatie en de energietransitie. We stimuleerden de circulaire economie in inkoop en door circulair onderdeel te maken van de weging bij aanbestedingen in de ontwikkeling van nieuwe gebieden in de stad.

Op het gebied van energietransitie en de bijdrage aan een klimaatneutrale toekomst hebben we in 2021 de Transitievisie Warmte (in twee delen) vastgesteld. Voor elke buurt in Utrecht is nu de beoogde warmteoplossing vastgesteld en is met drie tijdsvakken aangegeven wanneer welke buurt aan de beurt is. Voor de eerste buurten hebben we ook de eerste aanzet gemaakt van het proces om te komen tot een Wijkuitvoeringsplan. Voor de verduurzaming van bedrijven en maatschappelijke instellingen is in 2021 een start gemaakt met het opzetten van pilots voor bedrijventerreinen, zijn via het Energieloket al veel bedrijven verder geholpen met hun verduurzamingsvraag en is voor het Utrecht Science Park door de deelnemende partijen een intentieovereenkomst ondertekend voor een gezamenlijke WKO installatie. Verder is de RES 1.0 vastgesteld (7 oktober 2021) met een regionale ambitie van 1,8 TWh. De Utrechtse inzet daarvoor is 523 GWh  (0,523 TWh). Onderdeel van deze ambitie is een doelstelling van 168 GWh voor grootschalig zon op dak. De overige inzet komt via zon op land (bijvoorbeeld Meijewetering, geluidswal A12) en het energielandschap Rijnenburg en Reijerscop (wind en zon).

We willen dat Utrecht een gezonde stad is om in te leven en te bewegen. We krijgen steeds meer te maken met extreem weer: natter, heter en droger. We willen dat de stad goed voorbereid is op deze veranderingen en we passen niet zowel gebiedsontwikkelingen als de bestaande openbare ruimte hierop aan. In 2021 zijn de Visie Klimaatadaptatie en de Visie Water en Riolering aan de raad aangeboden. In deze visies zijn doelstellingen en maatregelen opgenomen om, bij een warmer en steeds extremer wordend klimaat, een gezond leefklimaat in Utrecht te borgen. Het gaat hier om doelstellingen om de stad veilig en aangenaam te houden bij hitte, droogte en extreme neerslag. Daarbij kiezen we bij voorkeur voor natuurlijke maatregelen, zoals het verminderen van verharding en het toevoegen van bomen en overig groen. Ook zetten we in op het volledig scheiden van de inzameling van afvalwater en hemelwater, zodat we het hemelwater kunnen vasthouden en nuttig gebruiken. Meer kunt u lezen in programma Openbare Ruimte en Groen.

Om de lucht gezonder te maken hebben we in 2021 de milieuzone aangescherpt en daarbij een sloopsubsidie aangeboden. Om uitstoot door houtstook te verminderen hebben we een voorlichtingscampagne gehouden en een subsidieregeling opengesteld. Ook is de snorfiets naar de rijbaan gegaan op een samenhangend netwerk van wegen. We hebben onderzocht hoe we de meest vervuilende mobiele (bouw)werktuigen kunnen gaan weren en hoe we onnodig stationair draaien daarvan kunnen verminderen. Op gebied van geluid en externe veiligheid (omgevingsveiligheid) is ingezet op het verminderen van overlast en gevaren bij (nieuwe) ontwikkelingen. De bodem in Utrecht is schoner door een aantal gerichte maatregelen om (bijvoorbeeld) lood uit de bodem te halen. We signaleren een toenemend ruimtetekort in de ondergrond als gevolg van nieuwe opgaven zoals klimaatadaptatie en energietransitie. We zijn daarom gestart met het ontwikkelen van een Visie op de Ondergrond.

In 2021 is er vanuit het actieprogramma Utrecht Circulair 2020-2023 gewerkt aan het intensiveren van circulaire gebiedsontwikkeling en circulair bouwen. Europa heeft subsidie toegekend voor het testen van hergebruik van materialen bij aanbesteden. Er is een grondstoffenhub gestart op Lage Weide. Als pilot is bouwafval uit de Binnenstad met emissieloos vervoer over water naar de circulaire logistieke hub in de Liesboschhaven in Nieuwegein gebracht. Er zijn zo’n veertig circulaire bedrijven en initiatieven begeleid met bijvoorbeeld verhuizing naar een andere locatie, in de zoektocht naar ruimte, met subsidie, met het opstarten als circulair bedrijf of het in contact brengen met het netwerk. Daarbij is ook het begin gemaakt de ‘De Groene Loper’ voor circulaire bedrijven. Circulariteit is toegevoegd aan het energieloket. Er is een samenwerkingsverband ontstaan op het gebied van upcyclen en daarbij is subsidie verkregen van het Rijk in het kader van Circulaire Ambachtscentra. In de programmabegroting van 2022 is de Milieuprestatie gebouwen (MPG) opgenomen als indicator voor circulair bouwen. De MPG-waarde van de afgegeven vergunningen voor de nieuwe woningen in 2021 hadden gemiddeld een MPG-waarde van 0,62 miljoen euro/m2 bruto vloeroppervlakte per jaar (vanuit het Bouwbesluit geldt een maximum van 0,8 miljoen euro/m2).

Hoewel de binnenverblijven, binnenruimtes en de weilanden van Stichting Utrecht Natuurlijk tijdelijk dicht moesten voor bezoekers vanwege de coronapandemie, waren de Steedes zelf het hele jaar open. In het afgelopen jaar hebben vele scholen, kinderen, hun ouders, omwonenden en andere bezoekers genoten van het groen, de dieren en de rust op de locaties van Utrecht Natuurlijk. Er werd gespeeld, geleerd over natuur en milieu, met de handen in de grond getuinierd en over de dieren geleerd die daar wonen. Verse koffie en zelfgekweekte producten maken de plekken extra aantrekkelijk voor een ommetje. De Steedes en stadstuinen zijn als groene buurthuizen voor de stad. De organisatiestructuur van Stichting Utrecht Natuurlijk is in 2021 gewijzigd. Ruim vijf jaar na de verzelfstandiging was deze wijziging noodzakelijk om de dagelijkse aansturing te vergemakkelijken.

Op het gebied van energietransitie en de bijdrage aan een klimaatneutrale toekomst hebben we in 2021 de Transitievisie Warmte (in twee delen) vastgesteld. Voor elke buurt in Utrecht is nu de beoogde warmteoplossing vastgesteld en is met drie tijdsvakken aangegeven wanneer welke buurt aan de beurt is. Voor de eerste buurten is ook de eerste aanzet gemaakt van het proces om te komen tot een Wijkuitvoeringsplan. Wanneer er (in een buurt) sprake is van een voorkeur voor het gebruik van een collectief warmtenet, zijn er zes publieke waarden vastgelegd, waarlangs dit wordt getoetst. In de buurt Overvecht-Noord hebben we twee buurt initiatieven verkend: Nieuwe Energie voor de Vechtzoom en Klopvaart. Daarnaast hebben we 10 warmte oplossingen voor een buurtwarmtenet verkend en zijn er 3 uitgewerkt. Alle bewoners in de wijk Overvecht-Noord zijn op de hoogte gebracht van de uitkomsten van het onderzoek van Greenvis naar een verdieping van warmte oplossingen.

De RES 1.0 is vastgesteld (7 oktober 2021) met een regionale ambitie van 1,8 TWh. De Utrechtse inzet daarvoor is 523 GWh  (0,523 TWh). Onderdeel van deze ambitie is een doelstelling van 168 GWh voor grootschalig zon op dak. De overige inzet komt via zon op land (bijvoorbeeld Meijewetering, geluidswal A12) en het energielandschap Rijnenburg en Reijerscop (wind en zon). Nadere gebiedsverkenningen voor zoekgebieden wind en zon zijn gestart voor Haarrijnseplas, Nedereindse plas, Utrecht Science Park, Ockhuizen, Voordorpse polder en naar aanleiding van een motie van de raad op Lage Weide. Ook hebben we een ambitie voor kleinschalig zon op daken voor 120 GWh in 2030 voorgesteld. In 2022 zullen deze ambities in de voorjaarnota worden verwerkt.

Het raadsbesluit over de RES is het startschot voor planontwikkeling van twee nieuwe projecten voor duurzame energie, aanvullend op de lopende vijf projecten. Een grote tegenvaller eind 2021 is dat er voor de ontwikkeling van zon-PV op grote daken een belemmering bij is gekomen. TenneT kondigde op 12 oktober 2021 een beperking af op de toegang tot het elektriciteitsnet gevolgd door een netcongestieonderzoek lopende tot begin 2022. Als de speelruimte op het net beperkt blijft is de kans groot dat de bijdrage aan de RES-doelstelling in gevaar komt. Naar aanleiding hiervan wordt verkend welke acties de gemeente kan ondernemen en ondersteunen om congestie terug te dringen. Een van de mogelijkheden is om versneld met opslag en slimmere elektriciteits-opwek en -gebruikssturing te gaan werken.

Voor de verduurzaming van bedrijven en maatschappelijke instellingen is in 2021 een start gemaakt met het opzetten van pilots voor bedrijventerreinen, zijn via het Energieloket al veel bedrijven verder geholpen met hun verduurzamingsvraag en is voor het Utrecht Science Park door de deelnemende partijen een intentieovereenkomst ondertekend voor een gezamenlijke WKO installatie. Ook hebben we in 2021 duurzaamheidsleningen verstrekt en 1910 energieboxen en energieadviezen gegeven aan particulieren en hebben enkele duizenden bewoners de jouwhuisslimmer webinars gevolgd.
 
Met warmte aanbieder Eneco is in 2021 gewerkt aan goede afspraken over de verduurzaming van het net van Utrecht-Nieuwegein. Hierin worden mogelijkheden voor meekoppelkansen onderzocht voor onderhoudswerkzaamheden en lagere tarieven bij het afsluiten van stadsverwarming. Ook hebben we gewerkt aan een nieuwe studie naar duurzame bronnen voor onze gemeente. Samen met projectontwikkelaars in Merwedekanaalzone en Beursgebied hebben we gekeken naar duurzame opties bij nieuwbouwprojecten voor ruimteverwarming en innovaties met lage temperatuur systemen.

Omdat het energieprogramma aan de vooravond staat van een grote doorontwikkeling heeft de Rekenkamer het huidige programma in 2021 geëvalueerd. Hieruit zijn goede aanbevelingen gekomen die we in 2022 gaan uitvoeren.

Doelenboom

Bovenstaande tabel geeft een overzicht van het saldo van baten en lasten per prestatiedoelstelling voor het hele programma weer. In dit overzicht zijn de reserves opgenomen.